مراحل فارماکوکینتیک داروها و کنترل آن ها در پرستاری سالمندان
فارماکوکینتیک جنبه‌ای از داروشناسی می‌باشد که به بررسی پارامترهایی چون فراهمی زیستی، کلیرانس، متابولیسم، نیمه‌عمر، حجم توزیع و اثر عبوراوّل داروها می‌پردازد. اغلب فارماکوکینتیک به صورت مزدوج همراه با فارماکودینامیک مطالعه می‌شود. در واقع اولی اثر بدن بر دارو است و دومی اثر دارو بر بدن.
تداخلات دارویی می‌توانند در چندین مرحله از فارماکوکینتیک داروها در پرستاری سالمندان داروها رخ دهند:
عبور از دستگاه گوارش
در این مرحله، دارو باید به صورت متمرکز از دستگاه گوارش عبور کند. برای داروهای خوراکی، عواملی مانند مقدار دارو، زمان و مکان مصرف و محتوای معده می‌توانند تأثیرگذار باشند.
جذب (Absorption)
فاز جذب(Absorption) فرایند ورود و گذشتن دارو از مسیر تجویز شده به درون جریان خون و پلاسما این فاز نخستین بستگی به چند عامل دارد:
میزان انحلال‌پذیری لیپیدی (لیپیدوسولوشن) دارو نخستین عامل است. چراکه یک داروی محلول در چربی مشکل کمتری برای عبور از غشاهای بیولوژیکی داشته و به راحتی می‌تواند از لایه فسفولیپید گذر کند. بنابراین بهتر از طریق پوسته و غشاهای مخاطی جذب می‌شود. در مقابل، یک ماده محلول‌درآب، به ماندن در محیط آبکی تمایل داشته و به راحتی از غشا عبور نمی‌کند که باید از مکانیزم انتشارتسهیل‌شده، انتقال فعال یا اندوسیتوز استفاده کند.
میزان پی‌هاش عامل مهم بعدی است. یک داروی اسیدی مانند آسپرین در معده بهتر جذب می‌شود تا در محیط قلیایی مثل روده و برعکس داروی قلیایی پتیدین در روده بیشترین جذب را دارد.
حجم خون در گردش ناحیه تجویز دارو (مانند زیر زبان) اگر زیاد بوده یا اگر تعداد زیادی از عروق خونی در محل ورود دارو وجود داشته‌باشد یا سطح جذب‌کننده بسیار بزرگ باشد، دارو با سرعت بیشتری جذب می‌شود.
دمای بدن یا ناحیه تجویز دارو عامل دیگر است. اگر این دما در سطح محل تجویز زیاد باشد، بدن برای دفاع در برابر دمای اضافی، از پدیده گشادشدن رگ (وازودیلاتاسیون) در جهت دفع گرمای اضافی استفاده کرده که پی‌آمد آن افزایش در کالیبر و گنجایش عروق خونی و به همراه آن افزایش سرعت جذب دارو خواهد بود.
عملکرد و وظیفه دارو عامل دیگری است که مد نظر قرار می‌گیرد. به عنوان مثال برخی از داروهای تنگ‌کننده‌عروق به محض تجویز (ورود به بدن) با عملکرد موقتی در موضع و با محدودکردن اندازه‌رگ‌ها و در نتیجه کند شدن جذب در آن‌ها وجود دارند و گاهی پزشک می‌تواند از این پدیده بهره‌برداری کند، برای مثال برخی بی‌حس‌کننده‌های موضعی را به همراه داروهای آلفا۱-آدرنرژیک (اپی‌نفرین، نوراپی‌نفرین، سینفرین) که تنگ کننده عروق هستند برای کند کردن جذب و تداوم اثر دارو در موضع مورد نیاز به‌کار می‌برند.
عوامل مؤثر: مواردی مانند فرم دارو، میزان محلول بودن در مایعات بدن، ویژگی‌های فیزیولوژیکی فرد، و مواد غذایی.
توزیع (Distribution)
توزیع(Distribution) نفوذ و انتشار مواد دارویی به داخل بافت‌ها و مایع بین سلولی است
عوامل مؤثر: خصوصیات فیزیکی و شیمیایی دارو، جریان خون، نقاط تجمع بالا یا پایین (مثل بافت‌ها یا مایعات بدن).
متابولیسم (Metabolism)
زیست‌ترادیسی یا به‌زبان ساده‌تر متابولیسم و شکسته شدن مواد دارویی به اجزای عمل‌کننده است. داروی وارد شده به بدن در دو فاز (روند) متابولیز می‌شود. ابتدا شکسته شده (اکسیداسیون، هیدرولیز و غیره) و سپس با مواد دیگر ترکیب می‌شود
عوامل مؤثر: آنزیم‌های کبد، ژنتیک فرد، داروهای دیگر که ممکن است همزمان مصرف شوند.
دفع (Excretion)
دفع فرایند پاکسازی و حذف یا متابولیت‌های آن از بدن، عمدتاً از طریق ادرار یا مدفوع.
عوامل مؤثر: عملکرد کلیه‌ها و مجاری ادراری، عوامل فیزیولوژیکی، و خصوصیات دارو.
نیمه عمر دارو (Half-life)
تعریف: زمانی که نیاز است تا مقدار دارو در بدن به نصف از مقدار اولیه خود کاهش یابد.
عوامل مؤثر: فرآیندهای متابولیسم و اخراج دارو، همچنین نحوه مصرف دارو و ویژگی‌های بیولوژیکی فرد.
برای بهبود مدیریت داروها و افزایش اثربخشی و کاهش اثرات جانبی، نیاز است که فرآیند فارماکوکینتیک داروها به دقت مورد بررسی قرار گیرد و اطمینان حاصل شود که شرایط محیطی و مصرف دارو بهینه شده‌اند. همچنین، درمان‌های ترکیبی (چند دارویی) نیاز به مدیریت دقیق‌تری دارند تا تداخلات بین داروها کاهش یابد و اثرات مطلوب حاصل شود.
این مراحل با هم تعامل پیچیده‌ای ایجاد می‌کنند که برای تحلیل اثرات دارو و تنظیم دقیق مقدار و زمان مصرف داروها درمانی اهمیت دارد. برای مدیریت تداخلات دارویی، افراد باید به پزشک خود اطلاع دهند که داروهای دیگری که ممکن است مصرف کنند یا در حال حاضر مصرف می‌کنند را بگویند. پزشک می‌تواند داروها را با توجه به تاریخچه پزشکی، نوع داروهای مصرفی و وضعیت سلامت کلی فرد تنظیم کند و اطمینان حاصل کند که تداخلات دارویی حداقل باشند.